บางครั้งโยไคก็มีนิสัยธรรมดาๆ แต่กลับแฝงความหลอน หากเราตื่นขึ้นมากลางดึกแล้วพบว่าท่ามกลางความมืดบนเพดานห้องนั้น… มีอะไรบางอย่างกำลังแลบลิ้นยาวๆเลียฝ้าเพดานอยู่

เท็นโจนาเมะ [天井嘗] ชื่อตรงตัวแปลว่าตัวเลียฝ้า เป็นโยไคตัวสูงที่มีลิ้นยาวมากๆ เพื่อเอาไว้เลียคราบฝุ่นบนเพดานห้องเก่าๆ ลำตัวปกคลุมด้วยริ้วกระดาษคล้ายมาโตอิ [纏] ธงกระดาษที่พวกดับเพลิงสมัยเอโดะถือกัน

สถานที่ดึงดูดของเท็นโจนาเมะคือบ้านเก่าๆ ที่เพดานค่อนข้างสูงทำความสะอาดยาก ฝุ่นและคราบบนเพดานเหล่านี้คืออาหารของมัน เท็นโจนาเมะมักปรากฏตัวในฤดูหนาวช่วงเวลาที่แสงแดดมีน้อยจนส่องไม่ถึงฝ้าในห้อง ก่อกำเนิดเป็นมุมอับเงาดำขึ้นมา ร่องรอยที่แสดงว่าเท็นโจนาเมะมาเลียฝ้าแล้วคือรอยด่างดำบนเพดาน กำแพง หรือเสาบ้าน

ตำนานของโยไคชนิดนี้เริ่มถูกพูดถึงจากงานของโทริยามะ เซคิเอ็น [鳥山 石燕] ที่ชื่อว่า “เฮี๊ยกกิ ทสึเรซุเระ บุคุโระ” [百器徒然袋] ค.ศ. 1784 โดยไม่ได้ปรากฏตัวในงานที่เก่ากว่ายุคคริสต์ศตวรรษที่ 18 แต่ก็อาจเป็นโยไคที่ได้รับอิทธิพลมมาจากโยไคชนิดที่เก่ากว่า สำหรับงานของเซคิเอ็งเองก็ดูจะได้รับอิทธิพลจากงานของโยชิดะ เก็งโกะ[吉田 兼好] ชื่อว่า “ทสึเรซุเระ กุสะ” [徒然草] ในบทความลำดับที่ 55 มีคำแนะนำสำหรับคนกำลังจะสร้างบ้านว่า “ถ้าสร้างเพดานสูงเกินไปจะทำให้หน้าหนาวเย็นเกินไปและแสงไฟส่องไม่ถึง”

ซึ่งก็เป็นเพียงคำแนะนำธรรมดาแต่เซคิเอ็งหยิบยกมาบรรยายภาพของเท็นโจนาเมะ แถมเติมต่อไปอีกว่า “เป็นที่กล่าวกันว่าเพดานสูงจะทำให้ห้องมืดและเย็นมากในหน้าหนาว แต่ไม่ใช่เพราะวิธีการสร้างบ้าน แต่เป็นเพราะโยไคชนิดนี้ต่างหาก แค่คิดก็น่าขนลุกแล้ว”

พูดอย่างง่ายก็คือเซคิเอ็งพยายามบอกเราว่าที่ห้องมืดและหนาวเป็นฝีมือของเท็นโจนาเมะ ไม่ใช่ช่าง และอาจเพราะงานเขียนเล่มนี้ของเขาส่วนมากเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกว่า “ทสึคุโมกามิ” [付喪神] คือสิ่งของที่มีชีวิตหรือมีวิญญาณขึ้นมา สำหรับเท็นโจนาเมะ… มันอาจเป็นธงมาโตอิที่มีชีวิตขึ้นมาก็เป็นได้

หลังจากนั้นมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับเท็นโจนาเมะออกมาประปราย บางแห่งอ้างว่าซามูไรในปราสาททาเทะบายาชิ [館林城 ]ซึ่งอยู่ในพื้นที่จังหวัดกุมมะ [群馬県] ปัจจุบัน ได้จับตัวเท็นโจนาเมะได้และใช้มันทำความสะอาดหยากไย่และสิ่งสกปรกบนฝ้าเพดาน ตำนานใหม่สุดของเท็นโจนาเมะพูดถึงลางร้ายที่มาในรูปแบบใบหน้าสุดหลอนบนเพดานเหนือที่นอน ซึ่งหากเราจ้องมันมากเกินก็อาจเสียสติไปจนถึงเสียชีวิตได้

งานเขียนที่พูดถึงเท็นโจนาเมะอย่างละเอียดมาจากงานของนักเขียนดังอย่าง มิซึกิ ชิเงรุ [水木 しげる] ผู้เขียน อสูรน้อยคิทาโร่ [ゲゲゲの鬼太郎] มังงะและอนิเมะสุดคลาสสิกของญี่ปุ่น เขาได้เขียนเรื่องของเท็นโจนาเมะลงในตำนานปีศาจญี่ปุ่นพร้อมวาดภาพประกอบ รวมถึงนำมาเป็นตัวละครหนึ่งในอสูรน้อยคิทาโร่ด้วย แต่เท็นโจนาเมะของเขาอาจจะแตกต่างจากตำนานเดิมเล็กน้อย

อ.มิซึกิบรรยายถึงเท็นโจนาเมะว่า “เราอาจจะคิดว่าคงดีนะถ้าจะมีสิ่งที่มาเลียเพดานที่ปกติก็ยากจะทำความสะอาด จริงอยู่ที่เจ้าตัวนี้จะออกมาเลียฝ้าโดยที่ไม่ต้องร้องขอ แต่จริงๆ แล้วมันก็ทำให้เกิดคราบติดอยู่ด้วยเช่นกัน เวลาที่ไม่มีใครอยู่ในบ้าน วัดหรือศาลเจ้าเก่าๆ มันจะออกมาเลียเพดานเหล่านั้น ดูเหมือนว่าหากคนเฒ่าคนแก่พบรอยคราบบนเพดาน พวกเขาจะถือว่าเท็นโจนาเมะเป็นผู้ทำให้เกิดรอยนั้น”

เรื่องของเท็นโจนาเมะนี้อ.มิซึกิกล่าวว่าได้รับข้อมูลมาจากคุณยายนงนง [のんのん] ซึ่งตัวเขาเคยใช้ชีวิตอยู่ด้วยในวัยเด็ก เรื่องเล่าของคุณยายนงนงก็ถูกรวมขึ้นเป็นหนังสืออีกเล่มของเขา ในเล่มนี้เองที่อ.มิซึกิเล่าถึงความทรงจำตอนที่ยายนงนงมานอนค้างกับเขาช่วงหน้าหนาว และได้ชี้ไปที่เพดานห้องมืดอึมครึ้มพร้อมกับเล่าว่า

“ดูสิ! เท็นโจนาเมะออกมาเมื่อคืน และทำให้มีรอยเปื้อนบนฝ้า”

-ยายนงนง

จากวิธีการเล่าของอ.มิซึกิ ชิเงรุก็ทำให้เห็นภาพว่าเท็นโจนาเมะน่าจะเป็นโยไคในตำนานท้องถิ่น เป็นมุขปาฐะที่ เล่าต่อกันมา และอาจจะถูกใส่รูปลักษณ์ในสมัยใหม่ซึ่งคือช่วงยุคเอโดะ ราวคริสต์ศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา

---

---

Featured Image : Tenjoname from GeGeGe no Kitaro

References :

• Davisson,Z.(2013, September 19).Tenjoname – The Ceiling Licker.百物語怪談会 Hyakumonogatari Kaidankai.Retrieved 5 July 2023, from https://hyakumonogatari.com/2013/09/19/tenjoname-the-ceiling-licker/
• Foster, Michael Dylan.(2009).Pandemonium and Parade : Japanese Monsters and the Culture of YOkai.Berkeley: University of California Press.
• Foster, Michael Dylan.(2015). The Book of Yōkai: Mysterious Creatures of Japanese Folklore. Oakland: University of California Press.
• Meyer, M.(n.d.).Tenjōname.Yokai.com.Retrieved 5 July 2023, from https://yokai.com/tenjouname/