กลับมาอีกครั้งกับศิลป์ศุกร์สนุกดี หนึ่งในตำนานศักดิ์สิทธิ์เกี่ยวกับประวัติของพระคริสต์ที่ขาดไปไม่ได้เลยคือการกำเนิดในครรภ์ของแม่พระหรือพระนางมารีย์ด้วยการปฏิสนธินิรมล ซึ่งตามความเชื่อของนิกายคาทอลิกนั้นคือการตั้งครรภ์โดยปราศจากบาปกำเนิด พูดอย่างง่ายๆ ก็คือท้องโดยไม่มีเซ็กส์

ในเชิงคริสตศิลป์นั้นฉากเซ็กส์ศักดิ์สิทธิ์เชื่อมโยงไปกับ “การแจ้งข่าวอันประเสริฐ” (The Annunciation) เล่าเรื่องราวเมื่ออัครเทวทูตเกเบรียลลงมาส่งสารแก่แม่พระว่าเธอจะได้ให้กำเนิดพระคริสต์

“เมื่อถึงเดือนที่หก พระเจ้าทรงใช้ทูตสวรรค์กาเบรียลมายังเมืองหนึ่งในแคว้นกาลิลีชื่อนาซาเร็ธ ให้ไปหาหญิงพรหมจารีคนหนึ่งที่หมั้นไว้กับชายที่ชื่อโยเซฟซึ่งเป็นคนในเชื้อวงศ์ของดาวิด หญิงพรหมจารีคนนั้นชื่อมารีย์”

ทูตสวรรค์มาหานางแล้วบอกว่า “เธอผู้ที่พระเจ้าโปรดปรานมาก จงชื่นชมยินดีเถิด องค์พระผู้เป็นเจ้าสถิตอยู่กับเธอ” มารีย์ก็ตกใจเพราะคำพูดนั้น และรำพึงว่าคำทักทายมีความหมายว่าอย่างไร แล้วทูตสวรรค์จึงกล่าวแก่นางว่า “มารีย์เอ๋ย อย่ากลัวเลย เพราะเธอเป็นผู้ที่พระเจ้าโปรดปราน”

“นี่แน่ะ เธอจะตั้งครรภ์และคลอดบุตรชาย จงตั้งชื่อบุตรนั้นว่าเยซู บุตรนั้นจะเป็นใหญ่ และจะได้ชื่อว่าเป็นบุตรของพระเจ้าสูงสุด องค์พระผู้เป็นเจ้าผู้เป็นพระเจ้าจะประทานบัลลังก์ของดาวิดบรรพบุรุษของท่านให้แก่ท่าน และท่านจะครอบครองพงศ์พันธุ์ของยาโคบสืบไปเป็นนิตย์ และแผ่นดินของท่านจะไม่มีวันสิ้นสุดเลย”

มารีย์จึงพูดกับทูตสวรรค์องค์นั้นว่า “เหตุการณ์นั้นจะเป็นไปได้อย่างไร เพราะข้าพเจ้ายังไม่เคยหลับนอนกับชายใด?”

ทูตสวรรค์จึงตอบนางว่า “พระวิญญาณบริสุทธิ์จะเสด็จลงมาเหนือเธอ และฤทธิ์เดชของผู้สูงสุดจะปกเธอ เพราะฉะนั้นองค์บริสุทธิ์ที่เกิดมานั้นจะได้ชื่อว่าเป็นพระบุตรของพระเจ้า นี่แน่ะ ถึงแม้นางเอลีซาเบธญาติของเธอจะชราแล้ว ก็ยังตั้งครรภ์มีบุตรชาย บัดนี้นางนั้นที่คนเขาถือว่าเป็นหญิงหมันก็มีครรภ์ได้หกเดือนแล้ว เพราะว่าไม่มีสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่พระเจ้าทรงทำไม่ได้”

มารีย์จึงกล่าวว่า “นี่แน่ะ ข้าพเจ้าเป็นทาสขององค์พระผู้เป็นเจ้า ข้าพเจ้าพร้อมที่จะเป็นไปตามคำของท่าน” แล้วทูตสวรรค์ก็จากนางไป” (ลูกา 1: 26 – 38)

จากตัวบทในพระคัมภีร์ฉบับนักบุญลูกา (St. Luke, the Evangelist) อธิบายเหตุการณ์ได้อย่างถี่ถ้วน รวมไปถึงวิธีที่ทำให้มารีย์ตั้งครรภ์โดยพระวิญญาณ ฉากสำคัญนี้ถูกถ่ายทอดโดยศิลปินมากมายโดยเฉพาะในช่วงยุคเรอเนสซอง (Renaissance) เป็นต้นมา ซึ่งดูสอดคล้องไปกับบริบทของการฟื้นฟูศิลปะวิทยาการได้เป็นอย่างดี

แน่นอนว่านี่ไม่ใช่การถกเถียงว่าการตั้งครรภ์โดยปราศจากเซ็กส์เป็นจริงหรือไม่ แต่ความคลางแคลงต่อปาฏิหาริย์ก็ถูกตั้งคำถามผ่านภาษาภาพ เมื่อเหล่าศิลปินได้ชี้ชวนถึงข้อสงสัยนี้ผ่านสัญลักษณ์ต่างๆ

ในบรรดาภาพการแจ้งข่าวอันประเสริฐมักมีจุดร่วมที่น่าสนใจอย่างเช่น พื้นหลังที่เปิดไปสู่สวนปิด ซึ่งเป็นสัญลักษณ์สำคัญในการปฏิสนธินิรมล ดังเช่นที่หยิบยืมมาจากพระคัมภีร์ที่โซโลมอน กษัตริย์แห่งอิสราเอลกล่าวกับพระชายาว่า “น้องสาวของฉัน เจ้าสาวของฉันเปรียบดังสวนปิด ดุจอุทยานห้วงห้ามและน้ำพุที่ปิดตาย” (โซโลมอน 4:12) อันเป็นการอธิบายถึงพรหมจารีของเจ้าสาว เทวฑูตเกเบรียลพร้อมกับดอกลิลลี่สีขาวบินถลามาจากด้านใดด้านหนึ่งของภาพ ขณะที่อีกด้านแม่พระนั่งในพื้นที่ส่วนตัวอ่านพระคัมภีร์

ช่วงกลางภาพแบ่งพื้นที่อย่างอย่างเรียบง่ายด้วยเสาค้ำที่ตั้งตระหง่านชูชันเป็นภาพแทนของลึงค์ (Phallic Symbol) หรือเครื่องเพศของชาย บ้างก็เป็นต้นไม้หรือไม่ก็ภูเขาขนาดใหญ่ในลักษณะเดียวกัน แม้แต่นกพิราบซึ่งเป็นสัญลักษณ์แทนพระวิญญาณอันบริสุทธิ์ที่ปฏิสนธิในครรภ์ของมารีย์ก็ผูกพันกับประเด็นเรื่องเพศอยู่ไม่น้อยในวัฒนธรรมตะวันตก

ความคลางแคลงต่อเซ็กส์ศักดิ์สิทธิ์ถูกบอกเล่าผ่านภาษาภาพ กิจรักของการกำเนิดที่ต้องอาศัยการสอดใส่อย่างมนุษย์ปุถุชน เสาค้ำตั้งตระหง่าน (ลึงค์) และสวนปิด (น้องสาวที่ต้องสงวน) ต่างท้าทายสายตาในขณะเดียวกันที่ภาพโดยรวมบอกเล่าถึงปาฏิหาริย์พระเป็นเจ้า คล้ายกับเป็นปริศนาที่กังขาถึง “สิ่งหนึ่งสิ่งใดที่พระเจ้าทรงทำไม่ได้” อย่างแยบยล

---

ภาพปก : Fra Angelico, The Annunciation,1426. Tempera on panel. 162.3 x 191.5 cm, Room 056B San Domenico, Fiesole. 

ผู้เขียน : MM [Editor] คอลัมภ์ FRIART ศิลป์ศุกร์สนุกดี เผยแพร่ทาง Archaeo GO