ความเชื่อเรื่อง “รักร่วมเพศ” ของคนรุ่นหลังไม่ถึงร้อยปีนี้มักจดจำว่ารสนิยมทางเพศดังกล่าวเป็นพฤติกรรมและค่านิยมซึ่งรับมาจากตะวันตก แท้จริงแล้วเรื่องวายๆ หรือจะพูดแบบเป็นจริงเป็นจังว่ารักร่วมเพศนั้นอยู่ในสังคมและการรับรู้ของไทยมาช้านานแล้ว

ในบริบทของยุค 4.0 นี้ คงจะปฏิเสธไม่ได้ว่าภาพลักษณ์ของเพศทางเลือกหรือ LGBT+ เป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวาง และได้รับการยอมรับในนานาประเทศทั่วโลก โดยมีทั้งกฎหมายแต่งงาน ภาพยนตร์และนิยายรักสีรุ้ง ทว่าในประเทศไทยนั้น แม้จะมีการรู้จักมักคุ้นกับปรากฏการณ์รักร่วมเพศเหล่านี้ แต่ก็ยังพะว้าพะวงอยู่ติดกับอารมณ์ขัน จนหลายครั้งเพศทางเลือกเหล่านี้ถูกนำเสนอในรูปแบบของนักแสดงตลก

ปัจจุบันเรามีคำศัพท์ใหม่ จากแต่เดิมเรียกกัน ตุ๊ด แต๋ว กะเทย ทอม ดี้ อัพเกรดเป็นเกย์ – เลสเบี้ยนตามฝรั่ง ตอนนี้รับเอาอิทธิพลจากวรรณกรรมสมัยใหม่ของญี่ปุ่น เรียกวรรณกรรม LGBT เหล่านี้ว่า “วาย” ย่อมาจากคำเต็มๆ “Yaoi (ยาโอย)” หมายถึงชายรักชาย และ “Yuri (ยูริ)” อันหมายถึงหญิงรักหญิง  ทำให้การพูดถึงรักร่วมเพศมีการยืมใช้คำเหล่านี้ในบริบทของงานเขียนอย่างเป็นที่นิยมวงกว้าง ชนิดวัยรุ่นยุคนี้ต้องเข้าใจและร้องอ๋อ

เมื่อจะกล่าวถึงพฤติการณ์วายๆ ในแบบฉบับไทยๆ ก็สามารถกล่าวได้ว่ามีอยู่นานแล้ว ในลักษณะที่รับรู้กันเป็นปกติวิสัย ไม่ใช่เรื่องแอบๆ ซ่อนๆ เสมอไป แม้บางช่วงอาจจะถือเป็นการกระทำไม่เหมาะสมจนมีบทลงโทษ ก็ไม่สามารถฝืนธรรมชาติได้

ความเชื่อสองทศวรรษก่อน เรายังคิดว่ารักร่วมเพศเป็นสิ่งที่รับเอามาจากประเทศซีกโลกตะวันตกในสมัยหลังรัชกาลที่ ๕ โดยพยายามปิดบังและมองว่ารักร่วมเพศเป็นรอยด่างในสังคมไทยอย่างหนึ่ง มากไปจนถึงการแสดงท่าทีรังเกียจ ทั้งที่ประเทศไทยเรานี้ มีประวัติเรื่องราวของรักร่วมเพศหรือพฤติกรรมรักร่วมเพศปรากฏอยู่ทั้งรูปแบบวรรณกรรม และภาพจิตรกรรมไทย ทำให้การสืบเสาะร่องรอยของ LGBT ในพื้นที่ของประเทศไทยนั้น สามารถค้นลึกไปได้ถึงสมัยอยุธยา – ต้นรัตนโกสินทร์

มีข้อความในกฎหมายตราสามดวง ซึ่งเป็นประมวลกฎหมายอยุธยากล่าวถึงลักษณะบุคคลซึ่งต้องห้ามให้การในศาล คือผู้ที่ไม่สามารถแยกชายแยกหญิงได้ เรียกว่า “กะเทย” หรือ “บัณเฑาะก์” โดยคำหลังนี้มีปรากฏในพระไตรปิฎกเกี่ยวกับข้อห้ามในการบวช โดยระบุความหมายอย่างเดียวกันว่าเป็นผู้ที่ไม่ชาย ไม่หญิง, ผู้มีสองเพศในร่างเดียวกัน (หรือกะเทยแท้แต่กำเนิด) และชายที่มีตัณหาจัดและมักชอบชักชวนให้ผู้อื่นประพฤติผิดในกาม เรียกว่าหากจะสืบสาวราวเรื่องแล้ว การมีอยู่ของเพศทางเลือกดูจะเก่าแก่กว่าการรับเอากระแสนิยมจากฝรั่งเสียอีก

นอกจากคำว่า “กะเทย” และ “บัณเฑาะก์” แล้ว เรายังมีคำศัพท์เรียกพฤติกรรมที่ส่อไปในทางรักร่วมเพศ โดยเรียกหญิงรักหญิงว่า “เล่นเพื่อน” ส่วนชายรักกับชายนั้น เรียกว่า “เล่นสวาท” การปรากฏคำเรียกมากมายเหล่านี้ เป็นข้อพิสูจน์ว่าไทยเรานั้นมีความคุ้นเคยกันดีกับเพศทางเลือก ส่วนที่ผิดแปลกต่างกันคงมีแค่ความยอมรับ หรือเลือกไม่ยอมรับในบางสมัยเท่านั้น พื้นที่ของความหลากหลายทางเพศในประเทศไทยแต่โบราณ จึงเสมือนเป็นพื้นที่สีเทาๆ ซึ่งมีทั้งกึ่งยอมรับ กึ่งรังเกียจไปพร้อมกัน

แม้แต่สุนทรภู่ กวีทองแห่งกรุงฯ ยังได้มีการประพันธ์ถึงพฤติกรรมรักร่วมเพศของสตรีสยาม โดยปรากฏในวรรณคดีดังอย่าง “พระอภัยมณี” เมื่อกล่าวเล่าถึงนางกำนัลในเมืองรมจักร แสดงพฤติกรรมที่เรียกว่า “เล่นเพื่อน” ติดเป็นนิสัยสำหรับฝ่ายใน ดังนี้

จะเห็นได้ชัดว่าสาวๆ ฝ่ายในฝั่งรมจักรนั้นเล่นเพื่อนเป็นนิสัย กระทั่งลามไปเกี้ยวสาวเมืองการเวกให้หลงติดไปตามๆ กัน จนชายหนุ่มจีบเท่าไรก็ไม่ติด เพราะเธอติดใจกันเองแล้วไม่สน ถือว่าเป็นหลักฐานที่สะท้อนถึงการรับรู้เรื่องรักร่วมเพศในสมัยรัชกาลที่ ๒ แล้ว

 ร่องรอยอื่นในฝีมือสุนทรภู่เกี่ยวกับเพศทางเลือก ยังมีปรากฏใน “นิราศพระประธม” ถึง ๒ บท และยังคงเป็นการกล่าวถึงรักร่วมเพศของหญิงเช่นเคย ดังว่า…

                จากหลักฐานที่ปรากฏ ทำให้เราพอจะทราบเค้าลางของสภาพสังคมในยุคเดียวกัน จึงพอจะกล่าวโดยรวมว่าในสมัยรัชกาลที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์นั้น มีปรากฏหญิงรักหญิงมากพอจะก่อให้เกิดประเด็นจนสุนทรภู่เห็นและหยิบมาเขียนลงในผลงานได้

                กระนั้นเองในกฎมณเฑียรบาล มาตรา 124 วรรคสอง มีระบุโทษของการเล่นเพื่อนเล่นสวาทอย่างชัดเจนสำหรับฝ่ายใน ความว่า

“อนึ่งสนม กำนัลคบผู้หญิงหนึ่งกันทำดุจชายเปนชู้เมียกัน ให้ลงโทษด้วยลวดหนัง ๕๐ ที ศักฅอประจานรอบพระราชวัง ทีหนึ่งให้เอาเปนชาวสดึง ทีหนึ่งให้แก่พระเจ้าลูกเธอหลานเธอ”

แม้จะมีข้อห้ามพร้อมบทลงโทษอย่างชัดเจน แต่ก็ยังมีข้อยกเว้นเป็นกรณีไปบ้าง ดังเรื่องของ “คุณโม่ง-หม่อมเป็ดฯ” ช่วงสมัยรัชกาลที่ ๔

เรื่องราวของสองสาวซึ่งจัดเป็นคู่ทอม-ดี้ / เลสเบี้ยนแห่งฝ่ายในนี้ มีประกอบเป็นกลอนเพลงยาวเรื่อง “หม่อมเป็ดสวรรค์” ที่แต่งโดย คุณสุวรรณ กวีดังในยุคนั้น กล่าวถึงการเล่นเพื่อนของหม่อมสุดและหม่อมขำ ข้าในกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ โดยขณะนั้นหม่อมขำ มีชื่อเล่นว่า “หม่อมเป็ด” เพราะชอบเดินยักย้ายสะโพกไปมาจนกรมหมื่นฯ ท่านเรียกอย่างเอ็นดู ส่วนหม่อมสุด ซึ่งได้ฉายา “คุณโม่ง” ด้วยเพราะวีรกรรมที่ปรากฏอยู่ในเพลงยาวนี้

หม่อมสุดเมื่อเข้าเฝ้าพร้อมกับหม่อมขำ สำคัญว่าเมื่อนายบรรทมไปแล้ว ก็คิดว่าคงไม่มีใครเห็น จึงได้ดับไฟ คลุมโปงกอดจูบหม่อมขำ จนกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพท่านทราบ ก็ประทานชื่อเล่นให้กับหม่อมสุดเป็นคุณโม่งด้วยเหตุนี้เอง กรณีของหม่อมเป็ด-คุณโม่ง จึงเป็นคู่ที่ได้รับความเมตตาและเอ็นดู เพราะไม่ได้ถูกเอาผิดลงโทษตามกฎมณเฑียรบาลแต่อย่างใด คงมีแต่การล้อเลียนสนุกสนานเท่านั้น

นอกจากหลักฐานทางวรรณกรรมแล้ว ยังมีรูปแบบของภาพจิตรกรรมฝาผนัง โดยพบที่วิหารวัดคงคาราม อ.โพธาราม จ.ราชบุรี โดยมี 2 ภาพสำคัญคือภาพนางในประคองเต้านมของอีกฝ่ายคล้ายหยอกเย้า

อีกภาพคือนางในซึ่งถูกลงโทษใส่ตะกร้อยกสูงขึ้นคล้ายประจาน ภาพจิตรกรรมนี้ลักษณะรูปแบบศิลปกรรมสมัยรัชกาลที่ ๓ อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๒๔ – ๒๕ เป็นอีกหลักฐานแสดงแนวคิดว่าคนในยุคต้นรัตนโกสินทร์นั้นมีความเข้าใจในเรื่องรักร่วมเพศพอสมควร

ส่วนเรื่องราวของการ “เล่นสวาท” นั้นมีปรากฏในกรณีของกรมหลวงรักษ์รณเรศร พระราชโอรสในรัชกาลที่ ๑ ซึ่งถูกลงโทษเพราะไปติดโขนละครนอก ไม่เอาใจใส่ลูกเมียโดยทั่วกัน ด้วยทรงพิโรธ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกจึงโปรดเกล้าฯ ให้ถอดยศเป็นหม่อมไกรสร ลงพระราชอาญาและให้สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์ที่วัดปทุมคงคา

นอกจากเรื่องราวของหม่อมไกรสรแล้ว ยังมีปรากฏคำว่า “เล่นสวาท” อย่างชัดเจนในประชุมประกาศสมัยรัชกาลที่ ๔ โดยระบุเกี่ยวกับความประพฤติหย่อนยานของภิกษุว่า…

“…บางจำพวกเป็นคนเกียจคร้าน กลัวจะเกณฑ์ให้ราชการ หลบลี้หนีเข้าบวชเป็นภิกษุ สามเณร อาศัยพึ่งพระศาสนาเลี้ยงชีวิต แล้วพระพฤติอนาจารทุจริตต่างๆ จนถึงเล่นสวาทเป็นปาราชิกก็มีอยู่โดยมาก”

 ดูแล้วเหมือนว่าพฤติกรรมรักร่วมเพศที่เกิดในเพศชายกลายเป็นปัญหาทางสังคมมากกว่าการเล่นเพื่อนของสตรี เพราะยังมีการละเว้นให้เห็นอยู่บ้าง ทว่าก็ยังเป็นที่รังเกียจขนาดที่พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ทรงมีพระราชหัตถเลขาถึงพระธิดาโดยระบุห้ามมิให้เล่นเพื่อน หากจะมีสามีก็มีเถิดไม่ห้ามปรามกันเลยทีเดียว

ต่อมาช่วงสมัยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีโอกาสเสด็จประพาสต่างประเทศและรับเอาแนวคิดตะวันตกมามาก ในช่วงระยะเวลาเดียวกันนั้น ประเทศยุโรปมีการต่อต้านรักร่วมเพศด้วยข้อห้ามทางศาสนาและกฎหมาย จึงทรงรับเอามาปรับใช้เป็นกฎหมายในประมวลกฎหมาย รศ.๑๒๗ ส่วนความผิดกระทำอนาจาร มาตรา ๑๒๔ ในเรื่องของการห้ามชำเราผิดมนุษย์ทั้งชายและหญิง ตลอดไปจนถึงชำเรากับสัตว์ พร้อมระบุบทลงโทษตั้งแต่จำคุกจนถึงจับปรับเป็นเงินจำนวนมาก

จนช่วงสมัยรัชกาลที่ ๖ นี้เอง การกีดกันและรังเกียจเพศทางเลือกจึงน้อยลง เนื่องจากพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงได้รับอิทธิพลแนวคิดและความรู้จากตะวันตกสมัยใหม่ ด้วยทรงศึกษาเล่าเรียนจากประเทศอังกฤษ จึงทรงมีความรู้ความเข้าใจที่มากขึ้นเกี่ยวกับเรื่องเพศ ซ้ำยังเคยพระราชนิพนธ์บทความในหนังสือพิมพ์ดุสิตสมิตในหัวเรื่อง “กะเทย” และ “ทำไมกะเทยจึงรู้มากในเรื่องผัวๆ เมียๆ” เป็นการแสดงออกถึงการพยายามทำความเข้าใจและให้ความรู้ใหม่เกี่ยวกับเรื่องรักร่วมเพศในสยาม โดยต้องการลดความรู้สึกรังเกียจที่มีต่อเพศทางเลือก

อย่างไรก็ตาม กว่าเรื่องความหลากหลายทางเพศจะเป็นเรื่องที่เข้าใจกันได้โดยแพร่หลาย ก็กินระยะเวลาหลายสิบปีหลังจากนั้น ผ่านการผลิตภาพลักษณ์ตัวตลก ตัวประหลาดจนเกิดภาพจำทำนองว่าเป็นกะเทยต้องตลก หรือมุกหยอกล้อทอม-ดี้ในยุคของพ่อแม่เรา

จนถึงยุคที่เรากำลังพูดว่าจะมุ่งสู่ประเทศไทย 4.0 แล้ว ลองสำรวจสิ่งรอบตัว การมาเยือนและเป็นที่นิยมของนิยายวายในหมู่หนุ่มสาวอาจเป็นสัญญาณบอกถึงความรู้ความเข้าใจที่มากขึ้นจนเป็นสากลเกี่ยวกับความหลากหลายทางเพศ จนถึงตอนนี้ตัวเราเองอาจต้องลองถามตนเองว่า…เริ่มที่จะเข้าใจว่าบทบาทของชายหญิงนั้นเป็นเพียงมายาคติที่ถูกสร้างขึ้นโดยสิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม และความเชื่อ มิใช่เป็นสิ่งที่ติดตัวมาแต่พันธุกรรมอย่างที่เคยคิด

บรรณานุกรม

• พล อิฏฐารมณ์.(21 พฤศจิกายน พ.ศ.2559).บันทึกรัก “หม่อมเป็ดสวรรค์” ความสัมพันธ์ของสาวเลสเบียนต้นกรุงรัตนโกสินทร์.ศิลปวัฒนธรรม. Available from: https://www.silpa-mag.com/club/art-and-culture/article_4301 [CITED 26 MAY 2018]
• ศรีสังวาล.บันทึกลับนางวังในสมัยรัตนโกสินทร์.กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ไพลิน,2558
• โรม บุนนาค.(10 สิงหาคม พ.ศ.2558).“เล่นเพื่อน”ในราชสำนักสยาม คลุมโปงกันปลายพระบาทเจ้านาย.ผู้จัดการonline. Available from: http://www.manager.co.th/Home/ViewNews.aspx?NewsID=9580000090150 [CITED 26 MAY 2018]