เมื่อพูดถึงผีญี่ปุ่นเราจะไม่กล่าวถึงโรคุโรคุบิหรือผีคอยาวไม่ได้ เพราะนางนั้นแมสไม่น้อยหน้ากัปปะหรือปีศาจจิ้งจอก ด้วยรูปลักษณ์ที่โดดเด่นส่งผลให้คนไทยรู้สึกว่าเจ้าสิ่งนี้ดูคล้ายกับกระสือของบ้านเรายังไงยังงั้น

โรคุโรคุบิ [飛頭蛮] เป็นโยไคที่มักพบเป็นหญิงมากกว่าชาย มีลักษณะเป็นคนปกติในตอนกลางวัน แต่ในยามกลางคืนนั้นส่วนศีรษะของคนที่เป็นโรคุโรคุบิจะขยับออกจากลำตัวโดยที่คอนั้นยืดยาวออกมาจากร่าง หัวนั้นจะเดินทางออกไปหาของกินไม่ก็หลอกหลอนมนุษย์ปกติ ก่อนที่จะกลับคืนมายังร่างในตอนเช้า เราอาจจะเรียกโยไคชนิดนี้ให้เข้าใจง่ายว่า “ผีคอยาว” ก็ได้ จุดสังเกตอย่างหนึ่งคือบริเวณลำคอของคนที่เป็นโรคุโรคุบิจะมีวงรอบเหมือนรอยตัด ไม่ก็มีรอยอักขระสีแดงปรากฏอยู่

ต้นกำเนิดของผีคอยาวนั้นมีจุดเริ่มต้นจากการเป็นมนุษย์ก่อน แล้วจึงเกิดเหตุให้ต้องกลายมาเป็นโรคุโรคุบิทีหลัง ส่วนมากเกิดจากคำสาป ผู้หญิงที่กลายมาเป็นผีคอยาวอาจเป็นผลมาจากการทำบาปของหญิงนั้นๆ เช่นไม่ซื่อสัตย์ต่อสามี ทำตัวผิดผี หรือเกิดจากการทำผิดของผู้ชายใกล้ตัวเช่นพ่อหรือสามีของตนเอง และคำสาปนั้นตกทอดมาจนถึงภรรยาไม่ก็ลูกสาว

ในขณะเดียวกันก็ยังมีโรคุโรคุบิอีกประเภทที่มีลักษณะแปลกออกไป กล่าวคือแทนที่จะมีคอยาวยืดตามหัวออกมานั้น ศีรษะของร่างนั้นอาจจะหลุดลอยออกมาอย่างเป็นอิสระ สามารถเดินทางออกไปได้ไกลขึ้น แบบนี้มีอีกชื่อเรียกว่า “นุเคะคุบิ” [抜け首] ซึ่งดูเหมือนกระสือในความเชื่อของท้องถิ่นเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ของเรามากกว่าโรคุโรคุบิที่ยังมีสายระโยงเป็นคอยืดยาวอยู่

ยามกลางคืนนั้นถือเป็นช่วงเวลาหากินของโรคุโรคุบิ เมื่อเจ้าของร่างหลับใหลศีรษะจึงยืดออกมาเพื่อตามหาอาหาร ว่ากันว่าโยไคชนิดนี้ชอบน้ำมันตะเกียงจึงมักชอบออกมาเลียน้ำมันจากโคมไฟ บางครั้งก็อาจล่าจับสัตว์ตัวเล็กๆ มาเป็นอาหาร แม้จะดูไม่คุกคามมนุษย์มากนักแต่การต้องมาเห็นผีคอยาวแลบลิ้นที่ยาวไม่น้อยออกมาเลียน้ำมันตะเกียงก็ดูเป็นภาพที่ชวนขนหัวลุก จุดสังเกตว่าในบ้านหรืออาณาบริเวณที่อยู่มีโรคุโรคุบิหรือไม่ก็ด้วยจากปริมาณน้ำมันตะเกียงที่หมดไวกว่าปกตินั่นเอง

ในหนังสือคัสชิ นาวะ [甲子夜話] ความเรียงที่เขียนโดยมัตสึระ เซย์ซัน [松浦 静山] มีเรื่องราวหนึ่งเกี่ยวกับโรคุโรคุบิคือเจ้าบ้านหลังหนึ่งพบว่าน้ำมันตะเกียงที่ใช้จุดโคมนั้นออกจะหมดเร็วเกินไปเสียหน่อย เขาสงสัยว่าสาวใช้ในบ้านคนหนึ่งอาจจะเป็นผีคอยาวจึงได้ลอบซุ่มแอบดูในยามกลางคืน พอสาวใช้หลับเจ้าของบ้านก็แอบเข้าไปในห้อง เฝ้าดูสักพักจึงเห็นว่าอยู่ๆ ร่างของสาวใช้ก็ขยับขึ้นมา โดยที่ศีรษะยังอยู่บนหมอนแต่ตัวนั้นกลิ้งออกไป และระหว่างหัวกับลำตัวนั้นมีคอที่ยืดยาวผิดปกติเชื่อมกันอยู่ ไม่รู้ว่าคืนนั้นเจ้าบ้านทำอย่างไรถึงหลุดมาจากที่เกิดเหตุได้ แต่ในเช้าวันนั้นเองเขาก็ไล่สาวใช้คนนั้นออกจากงานทันที!

อีกตำนานเป็นเรื่องเล่ากันในมณฑลโทโทมิ [遠江国] (ฟากตะวันตกของจังหวัดชิซุโอกะในปัจจุบัน) ถูกบันทึกไว้ในนิยายภาพชื่อ “เรคโคคุ ไคดัน คิคิกาคิ โซชิ” [列国怪談聞書帖] โดยจิเปนชา อิคคุ [十返舎 一九] ช่วงปลายยุคเอโดะ กล่าวว่าในเอ็นชู [遠州] มีพระรูปหนึ่งชื่อไคชินกับหญิงสาวนามโอโยทสึหนีตามกันมา ในระหว่างการเดินทางนั้นโอโยทสึเกิดล้มป่วยเป็นผลให้ต้องหมดเงินทุนค่าเดินทางไปกับการรักษาอย่างมาก พระจึงตัดสินใจฆ่าโอโยทสึเพื่อจะได้ฮุบเอาเงินที่เหลือนั้นไว้คนเดียว ก่อนจะเดินทางรอนแรมมาเจอที่พักแห่งหนึ่งซึ่งมีพ่อลูกคู่หนึ่งดูแล โดยบุตรสาวของเขานั้นมีความงดงามยิ่งนัก

พระไคชินนั้นเห็นลูกสาวเจ้าของโรงแรมก็รู้สึกพิศวาส ลงท้ายด้วยการได้หลับนอนกับหญิงสาว ในระหว่างกลางคืนนั้นเอง คอของลูกสาวเจ้าของโรงแรมก็ค่อยๆ ยืดออกมา และใบหน้าของนางแปรเปลี่ยนไปเป็นหน้าของโอโยทสึที่ด่าทอกล่าวโทษในเหตุฆาตกรรมที่พระนั้นก่อไว้กับตน

เช้าวันต่อมาด้วยความรู้สึกผิดพระไคชินจึงได้ตัดสินใจสารภาพเรื่องราวทั้งหมดกับเจ้าของโรงแรม พร้อมเล่าเรื่องเหตุการณ์ยามดึกไปด้วย กลับกลายเป็นว่าเจ้าของโรงแรมเองก็เปิดอกยอมรับเช่นกันว่าตนก็เคยทำเรื่องราวชั่วร้าย ด้วยได้ลงมือฆ่าภรรยาเพื่อยึดเอาเงินของนางมาใช้สร้างโรงแรมแห่งนี้ ผลกรรมของความเลวนั้นส่งผลให้ลูกสาวของเขากลายเป็นโรคุโรคุบิดังที่พระได้ประสบพบเจอ

หลังจากนั้นพระไคชินจึงตัดสินใจเดินทางกลับไปที่วัดดังเดิม แล้วสร้างสุสานอุทิศแด่ดวงวิญญาณของโอโยทสึ และใช้ชีวิตที่เหลือสวดภาวนาให้แก่นางทุกวันไป บริเวณสุสานดังกล่าวถูกเรียกว่า “โรคุโรคุบิ โนะ ทสึกะ” [ろくろ首の塚] หรือเนินผีคอยาวนับแต่นั้น

นอกจากสองเรื่องราวที่ผ่านมา ยังมีบันทึกเกี่ยวกับการพบเจอโรคุโรคุบิอีกประปรายที่ระบุว่าเกิดขึ้นในย่านโคมแดงของญี่ปุ่น ไม่ว่าจะเป็นเกอิชาสาวในย่านโยชิวาระ [吉原] ที่อยู่ๆ กลางดึกคอก็ยืดยาวขึ้นออกมาเพ่นพ่านในขณะที่เจ้าตัวยังหลับอยู่ หรือในสมัยบุงกะ [文化] ที่เรื่องของผีคอยาวเกิดได้รับความนิยมขึ้น ก็มีเรื่องเล่าว่าหญิงนางโลมคนหนึ่งที่รับลูกค้าแล้วขณะหลับใหล ศีรษะของนางก็ยืดออกมาจากตัวเพื่อเลียน้ำมันจากโคมกระดาษ ความนิยมในเรื่องโรคุโรคุบิสมัยนี้ถึงกับทำให้เกิดการจัดแสดงโชว์ของแปลกโดยมีผีคอยาวเป็นหนึ่งในตัวเอกที่เรียกเก็บค่าเข้าชมจากคนที่มาดูผี (ปลอมๆ) อย่างเป็นกอบเป็นกำ

ความเชื่อพิสดารที่สุดคงหนีไปพ้นการที่ชาวญี่ปุ่นมองว่าโรคุโรคุบิคืออาการป่วยอย่างหนึ่งที่ทำให้หญิงสาวมีความผิดปกติเกิดเป็นผีคอยาวขึ้น อย่างในหนังสือชูเรียว มันโรคุ [中陵漫録] ที่บอกว่าแถบภูเขาโยชิโนะมีหมู่บ้านที่คนที่นั่นเป็นโรคุโรคุบิกันทั้งหมู่บ้าน จึงมักชอบสวมผ้าพันคอปิดรอยตัดรอบคอของตนเอาไว้

นักคติชนวิทยาบางคนตั้งข้อสังเกตว่าความเชื่อเกี่ยวกับผีคอยาวนี้เกิดขึ้นในระยะที่ญี่ปุ่นดำเนินการค้าทางทะเลกับภูมิภาคเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จึงอาจเกิดรับเอาแนวคิดความเชื่อของคนจีนและคนอุษาคเนย์ที่มีตำนานผีหัวขาดที่ลอยไปมาในยามราตรีเพื่อออกหาอาหาร เข้ามากลายเป็นโยไคอีกชนืดหนึ่งที่ฝังรากลึกในความรับรู้ของชาวอาทิตย์อุทัยจนถึงตอนนี้

Featured Image : Rokurokubi by Matthew Meyer. https://yokai.com/rokurokubi/

References :

• Foster, Michael Dylan.(2015). The Book of Yōkai: Mysterious Creatures of Japanese Folklore.Oakland: University of California Press.
• Meyer, M. (2015). The night parade of one hundred demons (2nd ed.).
• Rokurokubi.(n.d.).Japan Box.https://thejapanbox.com/blogs/japanese-mythology/rokurokubi
• Rokurokubi, the Long Necked Demon and its Legend.(2021, September 17).Japan Avenue. https://japan-avenue.com/blogs/japan/rokurokubi
• Sekien, T. (2016). Japandemonium Illustrated: The yokai encyclopedias of Toriyama Sekien. (H. Yoda & M. Alt, Trans.). Dover Publications.